Τρίτη 28 Φεβρουαρίου 2012

Συναλλακτική ανάλυση #1 - Τα "Εγώ" της ανθρώπινης προσωπικότητας



     "Μπορούμε να θεωρήσουμε τον κόσμο ως μια μυριάδα μηνυμάτων" (Weiner, 1947)

      Η θεωρία της συναλλακτικής ανάλυσης αναλύει και ερμηνεύει την ανθρώπινη συμπεριφορά τόσο στο εργασιακό όσο και στο κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον. Αναπτύχθηκε από τον Καναδό ψυχαναλυτή Eric Berne και υποστηρίζει ότι τα άτομα συμπεριφέρονται με βάση τα ερεθίσματα- μηνύματα που δέχθηκαν κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Η συμπεριφορά που εκδηλώνουν οι άνθρωποι δεν εξαρτάται μόνο από τις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί εκείνη τη δεδομένη στιγμή αλλά και από τις βιωματικές τους εμπειρίες, την "προσωπική ιστορία" τους...
      Όταν έχουμε να κάνουμε με έναν άνθρωπο, στην πραγματικότητα έχουμε να κάνουμε με μια ομάδα προσωπικοτήτων και όχι με μια μοναδική προσωπικότητα. Κατά τη διάρκεια της ζωής μας, αναπτύσσεται μέσα μας μια ομάδα από έξι διαφορετικές προσωπικότητες , "οι καταστάσεις του Εγώ". Το κάθε Εγώ έχει τις δικές του αρχές και συμπεριφορές και επομένως ανταποκρίνεται διαφορετικά στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος...
   
      Οι καταστάσεις του εγώ

      Ο Berne υποστηρίζει ότι η προσωπικότητα του ατόμου συνιστάται από τρία μέρη που επηρεάζουν τη συμπεριφορά του καθ'όλη τη διάρκεια της ζωής του. Αυτά τα μέρη ορίζονται ως "καταστάσεις του εγώ" και είναι τα εξής:  Γονέας, Ενήλικας και Παιδί.
      Οι καταστάσεις του Εγώ έχουν σχέση με τη ψυχολογική ηλικία. Φανταστείτε τον ανθρώπινο νου σαν ένα κασετόφωνο με δύο λειτουργίες: εγγραφή και αναπαραγωγή. Εγγράφουμε τις εμπειρίες της ζωής μας σε τρεις κασέτες: του Γονέα, του Ενήλικα και του Παιδιού. Οι πιο ισχυρές εγγραφές γίνονται συνήθως στα πρώτα χρόνια της παιδικής μας ηλικίας ή κατά τη διάρκεια ενός πολύ σημαντικού - ακόμη και τραυματικού- γεγονότος. Οι εγγραφές αυτές αποθηκεύονται στον εγκέφαλο και αναπαράγονται όταν υπάρχει ένα ανάλογο ερέθισμα. Στη συνέχεια η κασέτα γυρνάει πάλι πίσω και είναι έτοιμη να ξαναπαίξει...

      Η κασέτα του Γονέα

      Η κασέτα του Γονέα περιλαμβάνει όλες τις εγγραφές-μηνύματα που έχει δεχθεί το άτομο από γονείς, αδέρφια, θείους, παππούδες, νηπιαγωγείο κτλ. Η κατάσταση του Γονέα είναι η διδαγμένη αντίληψη της ζωής. Ο Γονέας είναι η πηγή, το σύνολο των γνώσεων, αρχών, αξιών και κανόνων που έχει αποδεχθεί το άτομο, καθώς έχουν λεχθεί από άτομα "κύρους", κυρίως κατά τα πέντε πρώτα χρόνια της ζωής του. Ο Γονέας διακρίνεται σε Κριτικό και Προστατευτικό.
      Ο Κριτικός Γονέας είναι το κομμάτι εκείνο της προσωπικότητας που θέτει όρια, κανόνες και πρότυπα ζωής, τηρεί τις παραδόσεις και ασκεί κριτική στον εαυτό μας και στους άλλους, ορισμένες φορές με σαρκαστικό τρόπο. Έχει την τάση να υπερβάλλει και να γενικεύει, να λέει "μην κάνεις αυτό" αντί να λέει "μπορείς να κάνεις εκείνο" αλλά και να σώζει τους άλλους κάνοντας πράγματα που μπορούν να κάνουν οι ίδιοι από μόνοι τους. Ακόμα και η πιο καλοπροαίρετη διάθεση να σώσουμε κάποιον, στη πραγματικότητα του στερεί τη δυνατότητα να πάρει τις ευθύνες του και μας οδηγεί σε ψυχολογικά παιχνίδια (έννοια που θα αναλύσω σε νεότερη ανάρτηση)
      Ο Προστατευτικός Γονέας είναι το μέρος του εαυτού μας που καταλαβαίνει και υποστηρίζει τους άλλους και θέλει να τους φροντίζει και να τους προστατεύει. Όταν επικοινωνούμε με αυτό το Εγώ δείχνουμε ενδιαφέρον και κατανόηση, βάζοντας όμως και όρια με έναν λογικό και αποτελεσματικό τρόπο (για παράδειγμα, αντί να πούμε "Απαγορεύεται" λέμε "Επιτρέπεται")

Το πόσο προστατευτικός ή κριτικός γονέας είναι ένα άτομο εξαρτάται από το πόσο προστατευτικοί ή κριτικοί ήταν απέναντί του οι γονείς του και το στενό του περιβάλλον.

       Η κασέτα του Ενήλικα

      Οι εγγραφές της κασέτας του Ενήλικα ξεκινούν περίπου από την ηλικία των δέκα μηνών. Προέρχεται από την προσπάθεια του ατόμου να εξερευνήσει τον κόσμο και να μάθει για τον εαυτό του χωρίς τη βοήθεια των άλλων. Ο Ενήλικας είναι το κομμάτι της προσωπικότητας που καθρεφτίζει όλη τη λογική, αιτιολογημένη και χωρίς συναισθήματα συμπεριφορά μας, εξετάζοντας τα δεδομένα της πραγματικότητας και τα εσωτερικά δεδομένα των διαφόρων Εγώ, για να καταλήξει στην πρέπουσα για τη συγκεκριμένη στιγμή συμπεριφορά. Η κατάσταση του Ενήλικα εκφράζει τη συλλογιστική και λογική αντίληψή μας για τη ζωή, καθώς περιέχει καταγραφές από τις δικές μας προσωπικές εμπειρίες και λειτουργεί όπως ο Η/Υ. Συλλέγει στοιχεία, τα αναλύει και παίρνει αποφάσεις. Αναθεωρεί τις εγγραφές του Γονέα και του Παιδιού και αποτελεί φορέα αλλαγής της προσωπικότητας. Με την πάροδο του χρόνου, αξιολογεί τα όνειρα του Παιδιού και κρίνει ποια από αυτά είναι ρεαλιστικά και εφαρμόσιμα ενώ παράλληλα ορίζει και ποιες από τις διαταγές του Γονέα θα ακολουθήσει, βλέποντας αν επιβεβαιώνονται στη πράξη ώστε να μπορεί προχωρήσει με σιγουριά και αυτοπεποίθηση.

      Η κασέτα του Παιδιού

      Οι εγγραφές στην κασέτα του Παιδιού γίνονται παράλληλα με αυτές του Γονέα. Είναι εγγραφές συναισθημάτων και συγκινησιακών καταστάσεων που προκαλούνται στο άτομο από τις εγγραφές του Γονέα. Η κατάσταση του Παιδιού είναι η αισθητή αντίληψη της ζωής: είναι η πηγή των συναισθημάτων (θετικών και αρνητικών), των αναγκών-επιθυμιών, της ενέργειας,της περιέργειας, της δημιουργικότητας και της διαίσθησης. Όταν εκπληρώνονται οι επιθυμίες και οι ανάγκες( φυσικές/ψυχολογικές) του Παιδιού, τότε το άτομο αντιδρά με ζεστό και φιλικό τρόπο ενώ σε αντίθεση περίπτωση αντιδρά με θυμό, θλίψη ή φόβο.
      Πέρα από τα ευχάριστα και θετικά συναισθήματα της δημιουργικότητας, της επιθυμίας για γνώση κτλ, το παιδί, συγκρίνοντας συνεχώς τον εαυτό του με αυτό που ζητείται από τους γονείς του, γεμίζει από αρνητικά συναισθήματα που του δηλώνουν πόσο υπολείπεται των άλλων ή των απαιτήσεων τους. Το ίδιο αισθάνεται ότι "Δεν είναι ΟΚ" ενώ οι υπόλοιποι είναι ΟΚ. Τα συναισθήματα αυτά μένουν μόνιμα στον ψυχισμό μας μέχρι να έρθει μια στιγμή κρίσης ή αδιέξοδου, όπου η λογική αποτυγχάνει και ανοίγει η πόρτα για την έκφραση τους. Η πλειονότητα των ανθρώπων κρύβουν ένα "Δεν είμαι ΟΚ" παιδί μέσα τους.
      Όπως και ο Γονέας, έτσι και το Παιδί διακρίνεται σε προσαρμοσμένο και αυθόρμητο.
      Το Προσαρμοσμένο Παιδί είναι τακτικό, υποχωρητικό αλλά καμιά φορά επαναστατεί. Αυτά τα δύο κομμάτια της προσωπικότητας, το Υπάκουο και το Επαναστατημένο Παιδί, αναπτύχθηκαν από την ανάγκη του μικρού παιδιού να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις των γονιών και το έκανε είτε υπακούοντας είτε επαναστατώντας. Τα κομμάτια αυτά εμφανίζονται και στην ενήλικη συμπεριφορά μας όταν ο Γονέας που κουβαλάμε μέσα μας ή ο Γονέας κάποιου με τον οποίο συναλλασσόμαστε, μας δίνει ερέθισμα στο οποίο ανταποκρινόμαστε χωρίς να μεσολαβήσει ο Ενήλικας μας.
      Το Αυθόρμητο Παιδί είναι χαρούμενο, ευτυχισμένο, αγαπητό αλλά ορισμένες φορές δρα με εγωιστικό τρόπο. Είναι έξυπνο και δημιουργικό, έχει χιούμορ και λέει το σωστό πράγμα στην κατάλληλη στιγμή.

      Στη διάρκεια της παιδικής μας ζωής έχουμε ανάγκη και από τα έξι αυτά Εγώ που μας βοηθούν στην επιβίωση και στο να πάρουμε αυτό που χρειαζόμαστε. Στην ενήλικη ζωή μας όμως, τα μη αποτελεσματικά Εγώ του Κριτικού Γονέα και του Προσαρμοσμένου Παιδιού (Υπάκουο και Επαναστατημένο) μας δημιουργούν προβλήματα με τους άλλους ανθρώπους ή με τον εαυτό μας. Πολλά από τα προβλήματα μας ξεκινούν όχι μόνο από την ακούσια και ξαφνική μεταφορά μας από το ένα εγώ στο άλλο αλλά και από τη χρήση των διαφορετικών Εγώ που κουβαλούν αρχές και πρότυπα συμπεριφοράς που δεν αρμόζουν στη περίσταση. Γι' αυτό είναι σημαντικό να μπορούμε να αναγνωρίζουμε τα διαφορετικά Εγώ που κουβαλάμε μέσα μας καθώς και με ποιο τρόπο μπορούμε να σταματήσουμε τη δράση του ενός προκειμένου να επιτρέψουμε τη δράση του άλλου...
      

1 σχόλιο:

  1. πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση της συναλλακτικής ανάλυσης του Berne, έκανα μια έρευνα επάνω στο συγκεκριμένο θέμα και με βοήθησες αρκετά , με τον μεστό και σαφέστατο τρόπο γραφής σου! Εύχομαι ένα όμορφο απόγευμα!

    ΑπάντησηΔιαγραφή